Tien vragen over autisme

Problemen die kinderen met autisme ervaren variëren, afhankelijk van de vorm en ernst. Communicatieproblemen doen zich echter bijna altijd voor. Kinderen met autisme hebben moeite met het begrijpen en gebruiken van taal. Recent onderzoek wijst uit dat het percentage van mensen met een verstandelijke beperking die ook een vorm van autisme hebben 40% is, waarbij mensen met een ernstige verstandelijke beperking een hogere kans hebben om ook autisme te hebben in vergelijking met mensen met een lichte verstandelijke beperking. Reden genoeg om eens te schrijven over het onderwerp autisme en communicatie.   

1. Wat houdt een communicatieprobleem voor iemand met autisme in? 

Kinderen en volwassenen met autisme kunnen moeite hebben met het begrijpen van sociale signalen en non-verbale communicatie, zoals gezichtsuitdrukkingen en gebaren. Zij hebben vaak moeite met het begrijpen van gedachten, gevoelens en intenties van anderen. Dit maakt het lastig om zich in te leven in de ander en adequaat te reageren in sociale interacties. 

2. Hoe herken je communicatieproblemen bij kinderen of volwassenen met autisme? 

• Veel mensen met autisme vinden het lastig om informele gesprekken, ‘small talk’ te voeren.  
• Ze kunnen taal letterlijk nemen en moeite hebben met figuurlijke taal, zoals idiomen, metaforen en sarcasme.
• Sommige mensen met autisme vermijden oogcontact, wat vaak als onbeleefd of ongeïnteresseerd kan worden opgevat door anderen. 

3. Met welke uitdagingen heb je te maken?

Verbaal communiceren: met sommige kinderen met autisme is een beperkte of helemaal geen verbale communicatie mogelijk. Ze praten simpelweg niet of hooguit in wat kreten. Het kan ook zijn dat het kind woorden en zinnen herhaalt, zonder te begrijpen wat het betekent. Anderen hebben moeite met het beginnen of onderhouden van een gesprek. Het letterlijk nemen van taal, zoals hierboven al genoemd, helpt niet.

Non-verbale communicatie: Kinderen met autisme hebben in het algemeen moeite met oogcontact, gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal. Het niet goed begrijpen of gebruiken van gebaren bevordert non-verbale communicatie niet.

Pragmatische taalvaardigheden zijn vaak heel lastig. Met pragmatische vaardigheden wordt bedoeld dat kinderen of volwassenen met autisme moeite hebben met de sociale aspecten van communicatie, zoals beurtwisseling in een gesprek, het toepassen van de juiste toon en het aanpassen van de communicatie aan de context of problemen met het begrijpen van impliciete regels in gesprekken en sociale interacties.

Verwerkingsproblemen: autisten kunnen overweldigd raken door te veel informatie tegelijk. Ze verwerken gesproken taal minder snel en reageren ook minder snel.

Interesses en voorkeuren: Vaak weet je het precies van je kind. Bepaalde onderwerpen zijn ‘favoriet’. Ze hebben de neiging om langdurig te praten over specifieke interesses zonder rekening te houden met de ander. Tegelijkertijd vermijden ze bepaalde onderwerpen die als stressvol of verwarrend worden ervaren. Op de redactie vragen we ons af of dit niet een eigenschap is die we allemaal wel bezitten.  

4. Wat zijn redenen dat veel kinderen (en volwassenen) met autisme een communicatieprobleem hebben? 

• Door sensorische over- of ondergevoeligheden wordt communicatie bemoeilijkt. Overweldiging door geluiden, licht of andere sensorische prikkels kan afleiden en stress veroorzaken, wat het moeilijk maakt om effectief te communiceren. 
• Kinderen en volwassenen met autisme kunnen moeite hebben met het interpreteren van non-verbale signalen zoals gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal en toon van de stem. Dit kan leiden tot misverstanden en verkeerde interpretaties in sociale interacties. 
• Kinderen en volwassenen met autisme hebben een vertraagde taalontwikkeling.  
• Kinderen en volwassenen met autisme houden vaak vast aan vaste gewoontes en voorspelbare routines.  
• Het begrijpen van sociale contexten en het voeren van een wederzijds gesprek is vaak lastig. Resultaat is vaak eenzijdige communicatie waarbij de persoon met autisme moeite heeft om de beurt te nemen.
• Tot slot kunnen er ook cognitieve verschillen zijn die de communicatie beïnvloeden, zoals problemen met aandacht, geheugen of bijvoorbeeld plannen en organiseren. 

5. Hoe kunnen misverstanden ontstaan in gesprekken met iemand met autisme? 

Kinderen met autisme nemen taal vaak letterlijk en hebben moeite met figuurlijke uitdrukkingen. Een algemene vraag zoals “Hoe gaat het nu met je?” kan verwarrend zijn omdat het meerdere interpretaties toelaat. Duidelijke en concrete vragen zijn effectiever om heldere antwoorden te krijgen. 

6. Waarom lijken mensen met autisme soms te direct in hun communicatie? 

Kinderen of volwassenen met autisme zijn vaak eerlijk en rechttoe-rechtaan in hun taalgebruik. Ze vermijden sociaal wenselijke verpakkingen en zeggen wat ze denken. Eigenlijk zijn ze vooral eerlijk, maar dat vinden we in onze maatschappij niet altijd prettig. 

7. Hoe kun je jouw kind met autisme helpen bij communicatieproblemen? 

Het gebruik van visuele hulpmiddelen zoals pictogrammen, geschreven woorden en visuele schema’s kan communicatie vergemakkelijken. Ook met een spraakcomputer is verbetering mogelijk. Je kunt zelf jouw communicatiestijl aanpassen; geef eenvoudige, korte instructies en gebruik specifieke sleutelwoorden en geef het kind voldoende tijd om te verwerken en te reageren. Structuur en voorspelbaarheid kunnen stress verminderen en communicatie vergemakkelijken. Voor ouders en anderen in de omgeving van het kind (of volwassene) zijn de kernwoorden: geduld en begrip. Als je iemand de tijd geeft, rust en begrip uitstraalt, kan dit enorm helpend zijn. Uiteraard kun je dit alles onder professionele begeleiding doen. Logopedie en sociale vaardigheidstraining kunnen helpen bij het ontwikkelen van communicatieve vaardigheden. 

8. Hoe kan technologie de communicatieve mogelijkheden van kinderen met autisme uitbreiden? 

Spraakgenererende apparaten (SGD’s) kunnen kinderen met autisme die niet of nauwelijks spreken helpen om zich verbaal uit te drukken. Door een effectief middel te bieden om te communiceren kunnen SGD’s helpen om frustratie en gedragsproblemen te verminderen die vaak ontstaan uit onvermogen om zich verstaanbaar te maken. 

Veel SGD’s gebruiken visuele ondersteuning zoals pictogrammen en afbeeldingen, die structuur bieden en communicatie vereenvoudigen. Deze technologieën kunnen helpen om sociale interacties te vergemakkelijken door standaardzinnen te bieden die in verschillende sociale situaties kunnen worden gebruikt. Uiteraard kunnen die op maat worden ingegeven. Dit kan het zelfvertrouwen en de sociale vaardigheden van het kind verbeteren. Dankzij technologie is onderwijs en leren beter mogelijk, kan onafhankelijkheid gestimuleerd worden en acceptatie bevorderd worden. Immers, als kinderen met autisme beter kunnen communiceren, worden ze beter begrepen en meer geaccepteerd door hun omgeving. 

Voorbeelden zijn: 

• Picture Exchange Communication System (PECS): Dit systeem gebruikt uitwisselbare afbeeldingen om communicatie te ondersteunen. 

• Proloquo2Go: Een populaire app voor de iPad die symbolen omzet in spraak. 

• Tobii Dynavox: Een reeks spraakgenererende apparaten die aangepast kunnen worden aan de behoeften van de gebruiker. 

9. Waar kun je als ouder terecht als je meer informatie zoekt? 

De Vereniging van Nederlandse Autisme (NVA) biedt veel informatie over autisme, inclusief communicatieproblemen. Ze organiseren ook bijeenkomsten en cursussen voor ouders. Kijk hiervoor op: autisme.nl
Balans is een vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen, waaronder autisme. Ze bieden advies, ondersteuning en informatie over communicatieproblemen. Kijk hiervoor op: balansdigitaal.nl 

10. Zijn er boeken over dit onderwerp? 

Er is veel geschreven over autisme en communicatie. Hieronder een aantal boeken, maar google vooral zelf ook eens als je meer wil lezen! 

• ‘Auti-communicatie’ door Geef me de 5. In dit boek vind je concrete tips om je communicatie af te stemmen op mensen met autisme.
• ‘Contact maken met je kind met autisme: praktische handvatten voor ouders’ door Mary Lynch Barbera.  Dit boek biedt ouders praktische strategieën om de communicatievaardigheden van hun kinderen met autisme te verbeteren. Het richt zich op technieken uit de Verbal Behavior Therapy.
• ‘Maar je ziet er helemaal niet autistisch uit’ door Bianca Toeps; een persoonlijk verhaal over leven met autisme en de misvattingen die daarbij komen kijken.
• ‘Help, ik ben een autist!’ (diverse auteurs): een verzameling verhalen en ervaringen van mensen met autisme, waarin communicatie vaak centraal staat.
• ‘Meer dan woorden’ door Fern Sussman: dit boek biedt een praktische gids voor ouders om de communicatie en sociale interacties van hun kinderen te verbeteren. Het bevat veel tips en strategieën die thuis kunnen worden toegepast. 

** uit Veine zevenendertig, verschenen september 2024